Wpis do rejestru zabytków zawsze oznacza ingerencję w sferę prawa własności. Z drugiej strony, w interesie publicznym pozostaje dbałość o ochronę dziedzictwa kulturowego rozumianego jako dobro powszechne, co gwarantuje Konstytucja RP.

Dziś przyjrzymy się, jak należy przeprowadzić procedurę poprzedzającą dokonanie wpisu i jakich błędów należy unikać. Zastanowimy się, jak należy podejść do konfliktu fundamentalnych wartości państwa prawnego (interesu społecznego) i interesu prywatnego.

A więc ruszajmy!

Charakter prawny wpisu do rejestru zabytków

Objęcie ochroną prawną zabytku następuje w jednej z form wymienionych w art. 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, a mianowicie:

1) wpis do rejestru zabytków,

2) wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa,

3) uznanie za pomnik historii,

4) utworzenie parku kulturowego,

5) ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego,

6) decyzji o warunkach zabudowy,

7) decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej,

8) decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Jeśli zaś chodzi o zabytki nieruchome, szczególnie interesującą formą ochrony jest wpis zabytku nieruchomego do rejestru zabytków.

Wpis do rejestru następuje na podstawie decyzji administracyjnej, która zostaje wydana po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego. Dokonuje się go z inicjatywy samego organu - na podstawie decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków (dalej WKZ), wydawanej z urzędu lub na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek. Zatem wpisu do rejestru zabytków dokonuje się na podstawie władczego aktu organu administracji publicznej rozstrzygającego indywidualną sprawę.

Innymi słowy, poprzez dokonanie wpisu, organ decyduje tak naprawdę o prawach i obowiązkach strony. Decyzja o wpisie do rejestru zabytków ma charakter konstytutywny, choć jednocześnie wykazuje pewne cechy decyzji deklaratoryjnej. Nie wdając się w szczegółowe rozważania na ten temat, należy jedynie wskazać, że w nauce prawa administracyjnego powszechnie przyjmuje się, że decyzja konstytutywna kształtuje sytuację prawną danego podmiotu. Jest źródłem praw i obowiązków. Z kolei decyzja deklaratoryjna jedynie stwierdza istnienie stosunków prawnych, których bezpośrednie źródło znajduje się na gruncie przepisów prawa.

Decyzja o wpisie do rejestru zabytków ma przede wszystkim charakter konstytutywny, gdyż na jej podstawie dochodzi do objęcia konkretnego obiektu prawną formą ochrony konserwatorskiej w rozumieniu art. 7 ustawy. Na skutek jej wydania następuje ograniczenie praw właściciela takiego obiektu w swobodnym dysponowaniu rzeczą. Objęcie ochroną nie wynika z mocy samego prawa, lecz wymaga konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej i następującej po niej czynności materialno-technicznej jaką jest wpis do rejestru.

Jeśli chodzi o cechy decyzji deklaratoryjnej decyzji o wpisie do rejestru zabytków, należy wskazać, że potwierdza ona posiadanie przez dany obiekt przymiotu „zabytkowości”. A zatem zabytek w znaczeniu materialnym osiąga status zabytku w sposób sformalizowany. W tym miejscu wypada jeszcze przypomnieć, że na gruncie ustawy o zakwalifikowaniu do kategorii zabytku decydują już same względy materialne, tj. cechy fizyczne danej rzeczy, a nie formalne (decyzja administracyjna o wpisie do rejestru zabytków czy wpis do ewidencji zabytków). Dopiero zaś z chwilą wydania decyzji o wpisie (o cechach deklaratoryjnych) następuje objęcie zabytku ochroną konserwatorską.

Procedura wpisu

Jak już wspomniałem, decyzja o wpisie do rejestru zabytków jest wydawana w toku postępowania administracyjnego regulowanego przepisami KPA. To z kolei oznacza, że organ ochrony zabytków jest obowiązany procedować z dochowaniem wszelkich standardów wynikających z ww. regulacji, a zwłaszcza jej naczelnymi zasadami wymienionymi w art. 6–12 KPA.

Mianowicie chodzi tu o:

1) zasadę działania na podstawie i w granicach udzielonej mu kompetencji,

2) zasadę prawdy obiektywnej polegającą na podjęciu wszelkich kroków niezbędnych dla dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy,

3) zasadę rozstrzygania wątpliwości interpretacyjnych na rzecz strony,

4) zasadę adekwatności,

5) zasadę pogłębiania zaufania obywateli do organów,

6) zasadę informowania,

7) zasadę zapewnienia stronom czynnego udziału w każdym stadium postępowania oraz stworzenia im warunków do wypowiedzenia się, jeszcze przed wydaniem decyzji, co do zebranego materiału dowodowego i zgłoszonych żądań, wyjaśniania stronom zasadności przesłanek, którymi kieruje się przy załatwianiu sprawy, i wreszcie

8) zasadę działania w sprawie wnikliwie i szybko.

Ponadto, wypada wspomnieć o zasadzie swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 80 KPA, która odnosi się stricte do postępowania dowodowego. W szczególności należy zwrócić uwagę, aby nie przekształciła się ona w ocenę dowolną tychże dowodów. Poszanowanie wszystkich ww. zasad ma kluczowe znaczenie dla wydania prawidłowej, w sensie merytorycznym, i nie obciążonej wadami prawnymi decyzji - zarówno o wpisie do rejestru, jak i odmowie dokonania tego wpisu.

Przy kolejnej okazji zajmę się "głównymi grzechami" organów konserwatorskich. Zapraszam do śledzenia bloga.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Autor wpisu nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.